To jest przykład realizacji dobrej praktyki. Opis dobrej praktyki dostępny jest tutaj.
PLANOWANIE
Czas trwania: 45 minut
Cele:
- pokazanie tradycyjnej kultury spiskiej,
- poszukiwanie wspólnych tradycji po obu stronach granicy.
„Przez tradycję rozumiemy wszelką spuściznę, którą ustępujące generacje przekazują pokoleniom wchodzącym w życie” (K. Dobrowolski, „Małopolska. Regiony – regionalizmy – małe ojczyzny”, t. II, Oficyna Podhalańska, Kraków 2000). J. Burszta podkreślał, że „Tradycja obejmuje wszelkie dziedzictwo przeszłości, materialne i niematerialne, istniejące w przeszłości czy w danym momencie w życiu, bądź wywołane z przeszłości do życia w określonej zbiorowości czy grupie ludzkiej, z racji swego pochodzenia odpowiednio wartościowane… “ (J. Burszta, „Kultura ludowa – kultura narodowa”, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1974, s. 310).
Tradycję postrzegamy najczęściej przez pryzmat obrzędowości, starych sposobów gospodarowania, ciekawych zwyczajów, rzadko natomiast sięgamy do tego, co jest nam najbliższe i stanowi nieodłączną część naszej kultury, mianowicie do tradycji kulinarnych.
Spisz jest regionem, gdzie elementy kultury kulinarnej są wspólne dla Słowacji i Polski, co przejawia się w niespotykanym w innych regionach nazewnictwie. Wiele rodzin na Spiszu posiada krewnych na Słowacji i nadal żywe jest przenikanie się kultur. Mieszkańcy Zamagurza Spiskiego w większości posługują się gwarą spiską. W polskiej części Spisza gwara nadal jest żywa, choć oczywiście jest spora różnica w używaniu jej przez starsze i młodsze pokolenie.
Wiele przedmiotów i narzędzi używanych na początku XX wieku nie znajduje już dzisiaj zastosowania ze względu na postęp. Znaczna część wyrazów związana z gospodarstwem domowym jednak przetrwała. Gospodynie obierają bachniatki (agrest) na dżem, a winicki (porzeczki) na kompot. To tylko przykład, który dał inspirację do poszukiwania śladów gwary spiskiej i jej pochodzenia w kulinariach.
- Przed rozpoczęciem zajęć przygotuj produkty, zorganizuj miejsce wykonania potraw i ewentualnie zaproś osobę, która z pomocą uczestników/czek ugotuje dania według wybranych przepisów.
- Zrób zakupy i ewentualnie w razie potrzeby, przygotuj półprodukty
Formy/metody pracy: praca zespołowa, wspólne gotowanie, dyskusja
- WSTĘP (5 minut)
METODY I MATERIAŁY:
- dyskusja.
PRZEBIEG:
- Zajęcia rozpocznij od pytań i stwierdzeń ukierunkowujących:
- Czy u kogoś z was pewne potrawy gotuje się częściej niż inne?
- Czy są to dania spotykane w innych domach, czy tylko u was?
- Czy wiecie, które z nich są typowe dla regionu Spisza?
- Spróbujcie dokonać klasyfikacji na podstawie ich nazewnictwa.
- Zapisz na tablicy nazwy potraw regionalnych.
- W miarę możliwości zachęć uczestników/czki do wyjaśnienia, co się kryje pod daną nazwą, ewentualnie, czy któryś/aś z uczestników/czek może powiedzieć, jak wykonać niektóre potrawy.
- ROZWINIĘCIE (30 minut)
METODY I MATERIAŁY:
- praca zespołowa,
- wspólne gotowanie.
PRZEBIEG:
- Przejdźcie do zajęć praktycznych.
- Podziel uczestników/czki na zespoły i przydziel przepisy. Każdy zespół wykonuje czynności związane z jednym przepisem.
- Podaj treść przepisów i ustal kolejność czynności dla każdego zespołu.
Przepisy:
Krajzupa (6 porcji)
Składniki: kości zwierzęce, włoszczyzna, 0,5 kg kaszanki swojskiej, szczypta soli i pieprzu
Wykonanie:
- Ugotować wywar z kości i jarzyn, dodać rozdrobnioną kaszankę, doprawić solą i pieprzem. Podawać z chlebem, najlepiej wiejskim, w którego skład wchodzą ziemniaki.
- Uwaga: Dawniej do przyrządzania krajzupy wykorzystywano wodę, w której gotowano kaszankę i salceson po uboju tucznika (świni).
Zufka (6 porcji)
Składniki: 2 l wody, 0,5 kg śliwek suszonych, 2 łyżki mąki, 30 dag sera białego, 0,5 szklanki kwaśnej śmietany, 1 łyżka masła, sól, cukier do smaku
Wykonanie:
- Wieczorem namoczyć śliwki. Rano ugotować w tej samej wodzie. Gdy są miękkie, dodać śmietanę zmieszaną z mąką i odrobiną wody. Zagotować. W trakcie gotowania dodać sól i cukier do smaku, a następnie wkładać łyżką granulki sera białego. Nie mieszać. Na końcu dodać łyżkę masła.
- Uwaga: Do zupy należy użyć niewypestkowanych suszonych śliwek węgierek, najlepiej kupionych na „jarmarku w mieście” (Nowym Targu). Nie nadają się do tego śliwki kalifornijskie ani wypestkowane.
Bombolki (6 porcji)
Składniki na ciasto: 0,5 kg mąki, 0,5 szklanki cukru, 2 jajka, około szklanki mleka, łyżka masła, szczypta soli.
Na zalewę: 4 łyżki miodu, 1 litr wody, 1 łyżka maku, 1 łyżka masła
Wykonanie:
- Wyrobić wszystkie składniki aż ciasto zacznie odchodzić od ręki. Pozostawić do wyrośnięcia. Wykrawać szklanką (literatką) i upiec (temperatura 175 stopni Celsjusza, około 20 minut). Następnie zagotowujemy wodę, dodajemy miód, mak i przetopione masło. Można dosłodzić cukrem. Bombolki w zalewie spożywamy z miski.
Bombolki i zufka to potrawy wigilijne znane tylko na Spiszu, zarówno po stronie polskiej, jak i słowackiej. Zabicie świni było natomiast niegdyś swoistym świętem. Krajzupa jest rarytasem również dziś. Częstuje się nią, tak jak bywało dawniej, bliskich i sąsiadów.
- Pod nadzorem uczestnicy/czki przygotowują potrawy.
- ZAKOŃCZENIE (10 minut)
METODY I MATERIAŁY:
- przygotowane potrawy.
- podsumowanie
PRZEBIEG:
- Po ugotowaniu następuje degustacja.
- W czasie degustacji możecie porozmawiać o innych daniach regionalnych, które powstały dzięki przenikaniu się kultur.